Kumpas bir mühendisin kullanmayı bilmesi gereken bir ölçüm aletidir. Kumpasın nasıl kullanılacağı üniversitenin ilk yıllarında mühendis adaylarına öğretilir. Birçok arkadaşımız önemini anlayamadıklarından üzerinde pek durmazlar ama şu bir gerçek ki bazı işe alım mülakatlarında mühendis adaylarının eline bir kumpas verilir ve onunla ölçüm yapması istenir. Kumpası kullanmayı bilmemelerinden dolayı elenen çok fazla genç mühendis adayı var maalesef. Bu nedenle bu yazımızda kumpas ile ölçümün nasıl yapılacağına değinmek istedik.

Elektronik kumpaslarla yapılan ölçüm son derece kolaydır. Ölçülecek parça kumpasın iki bıçağının arasına yerleştirilir. Ölçülen değer dijital ekrandan okunur. Fakat manuel kumpaslarda durum böyle değildir. Manuel kumpasta tecrübe ve iyi bir göz gereklidir.

Kumpaslarda bir hareketli bir de sabit kısım vardır. Hareketli kısım vernier olarak adlandırılır. Sabit kısım ana ölçek olarak adlandırılır ve buradaki ölçü cm cinsindendir. Vernier üzerindeki “0” değerinin ana ölçekte denk geldiği yer bizim ölçümüzdür. Eğer “0” bir çizginin üzerinde değil ara bir yerde ise bu ölçünün küsuratlı olduğu anlamına gelir. Küsurat değeri ise vernier üzerinden okunur.

Şimdi vereceğimiz örneklerle manuel kumpasla ölçüm yapmak daha net anlaşılacaktır. Yukarıdaki örnekte bir silgiyi kumpasın bıçaklarının arasına yerleştirdik. Kumpasın hareketli bölgesini silgiye doğru iterek silgiyi iki bıçağın arasına sıkıştırıyoruz. Burada ölçümden doğru bir sonuç almak için; ölçeceğimiz parçayı ne çok fazla bıçaklara sıkıştırmalı ne de çok gevşek bırakmalıyız. İki bıçağın arasında çok sıkıştırdığımızda; bu durum hem ölçeceğiniz değerden daha küçük bir değer almanıza neden olacak, yani yanlış ölçüm yapmanıza neden olacak, hem de sürekli böyle ölçüm yaptığınız taktirde kumpasın kalibre değerinde bozulmalar meydana gelecektir. İki bıçağın arasında çok gevşek bıraktığımızda ise ölçmemiz gereken değerden daha yüksek bir değer ölçeriz ki bu da yanlış bir ölçüm olur.

Fark ettiyseniz silgiyi bıçakların arasında biraz yukarı yerleştirdim bunun nedeni silgiyi bıçağın iki duvarına da tam yaslayabilmektir. Çünkü uzun süreli kullanımlarda uç kısımlarda aşınma meydana gelir. Bu nedenle çok uçtan ölçüm yapmak ta yanlış sonuç elde etmenize neden olabilir. Ufak gibi görülen bu ayrıntılara dikkat ederseniz doğru ölçümler yapacağınıza eminim.

Bu bilgileri verdikten sonra şimdi gelelim ölçülen değerin kumpasta nasıl okunacağına. Vernier de “0” çizgisinin ana ölçekte denk geldiği yer bizim ölçümüzün değeridir. (Turuncu yer) Buradaki çizgilere dikkatli bakarsak vernierdeki çizgi neredeyse 19 mm çizgisine gelmiş fakat tam üzerinde değil. Vernierdeki çizgimiz 19 mm değerine gelmediğinden, sol kısımda kaldığından dolayı; ölçümüzü 18 mm’ye düşüreceğiz. Küsuratı ise daha önce de belirttiğim gibi vernierden okuyacağız. Vernierdeki çizgilerden; “9” ile “0” (sondaki) arasındaki çizginin ana ölçüdeki çizgiyle kesiştiğini görüyoruz. Her bir çizgi arası 0,05 mm arttığından buradaki küsurat 0,95 mm’dir. Yani ölçümüz 18,95 mm.

Şimdi bir diğer ölçüm örneğimizle devam edelim. Burada bir bantın ölçümünü yaptık. Okunan değere daha yakından bakacak olursak;

Vernierdeki “0” çizgisi 50 mm çizgisine gelmemiş (Turuncu yer). Çizginin sol tarafında kalmış. Bu nedenle ölçümüzü bir derece küçülttük ve 49 mm olarak belirledik. Şimdi küsuratı için vernier kısmından okuma yapacağız. Fark ettiyseniz “0” çizgimiz 50 mm değerine daha yakındı. Yani okuyacağımız ölçü 49,5 değerinden daha yüksek olacak. Bu nedenle böyle bir durumda küsuratı okurken vernierin son kısmına bakmamız gerekecektir. Böylelikle tüm çizgileri “Acaba kesişiyorlar mı?” diye incelememize gerek kalmayacak. Ölçüm yaparken zaman kazanacağız. Vernierdeki çizgilerden; “8” ile “9” (mor yer) arasındaki çizginin ana ölçüdeki çizgiyle kesiştiğini görüyoruz. Her bir çizgi arası 0,05 mm arttığından buradaki küsurat 0,85 mm’dir. Yani ölçümüz 49,85 mm.