Rulman Seçimi
Rulmanlar mekanizmalarda yataklama görevini yerine getiren önemli elemanlardır. Mekanizmanın sorunsuz bir şekilde çalışması için doğru rulmanın doğru yere yerleştirilmesi gerekir. Doğru rulmanın seçimi için göz önünde bulundurulması gereken birtakım özellikler bulunmaktadır.
Bu özellikler şunlardır;
Yükleme
Rulmanlar yataklama yaptıkları mekanizmanın içerisinde bir yüke maruz kalırlar. Bu nedenle rulmanı seçerken bu maruz kaldığı yüke dayanabilecek şekilde seçmek gerekir.
Rulman seçiminde yükün etkili olduğu yol, yükün büyüklüğünden daha önemlidir. Çünkü yükün etki ettiği yola göre rulman seçimi yapılır. Burada yükün etki ettiği yoldan kasıt, rulmana gelen kuvvetin radyal olarak mı yoksa eksenel olarak mı etki ettiğidir. Bazı durumlarda hem radyal hem de eksenel etkinin aynı anda oluştuğu da görülmektedir. Bunun için önce yükün radyal mı eksenel mi yoksa her ikisi de mi olduğu tespit edilir. Bu tespitten sonra rulman kataloglarından uygun özellikteki rulman seçilir. Seçimi kolaylaştırmak açısından; büyük yüklerde makaralı rulman kullanmak daha ekonomiktir. Küçük ve orta büyüklükteki yüklerde Bilyalı rulmanlar kullanılır. Bilyalı rulmanlar radyal ve eksenel yükleri her iki yönde de taşıyabilirler.
Rulman Yeri
Rulmanlar bir konstrüksiyonda genellikle yataklama elemanı olarak kullanılırlar. Gövde ve milden oluşan, biri hareketli diğeri sabit olan elemanlar arasında, hem sürtünmeyi en aza indirip dönme işleminin kolay bir şekilde, enerji kaybı olmadan, gerçekleşmesini sağlar, hem de mesnetleme (yataklama) işlemini gerçekleştirir. Rulmanlar standart elemanlardır. Belli bir mil çapı için bütün rulman tiplerinde normlara göre dış çap ve genişlik kademelendirmesi vardır. Rulmanın kullanılacağı yerdeki mil ve gövdenin değerlerine göre rulman seçimi yapılmalıdır. Rulmanlar standartlara uygun elemanlar olduğundan, mil değerleri standartlara uygun olarak seçilirse rulman seçiminde çok zorlanılmaz. Eğer mil seçimi standartlara uygun olmazsa kullanılacak rulman özel üretim olması gerekir ki bu maliyeti arttıran bir durumdur ve tasarımda genelde istenilmeyen bir şeydir.
Eksenel Sapmalar
Yaptığımız tasarımı bilgisayar ortamında kusursuz ve birebir ölçülerde tasarlasak bile verilen toleranslardan ya da üretim esnasında olan bazı hatalardan dolayı rulmanın yerleştirileceği yerde rulman ile mil arasında eksen kaçıklığı olabilmektedir. Çok hassas olan üretimlerde bu kaçıklık çok daha az olacaktır. Rulman yuvaları ile miller arasındaki eksen kaçıklıkları nedeniyle ve millerin yük altında esnemesiyle oluşan eksen sapmalarını oynak bilyalı rulmanlar çok iyi şekilde, radyal boşluğu büyük olan bilyalı rulmanlar da sınırlı olarak dengeler.
Sabit ve Serbest Yatak Durumu
Genelde bir mil, iki veya daha fazla yerinden yataklanmışsa; milin çalışma esnasında genleşmesini telafi etmek gerekir. Bu durumda eksenel yükleri taşıyan sadece bir sabit yatak tasarlanır. Diğer yatakların tümü serbest yataklardır ve radyal yük taşırlar. Sorun yaratmayan serbest yataklar bir adet dudaksız iç bileziği olan N veya NU tipi silindirik makaralı rulman kullanılan yataklardır. Eksenel hareket kabiliyeti rulmanın kendindedir ve bu nedenle iç ve dış bilezikler yuvalarına veya yatak yerlerine sıkı oturabilirler. Bilyalı bir rulman serbest yatak olarak kullanılacak olursa iç veya dış bilezikten biri yerinde hareketli olmak zorundadır.
Konik delikli rulmanlar sıkma manşonlarının yardımıyla kolayca takılabilir ve mil üzerinde eksenel konumda sabitlenirler. Ancak somunu sıkma esnasında rulman boşluğunu kontrol etmek gerekir.
Hassasiyet
Rulmanların kullanıldığı yerler genellikle tasarlanan mekanizmanın en önemli, gücün ve hareketin iletildiği, yerler olduğu için rulman hassasiyeti de aynı derecede önemlidir. Piyasada bulunan rulmanlar ölçüsel hassasiyet veya çalışma hassasiyeti olarak iki grupta sınıflandırılmaktadır. Bazı durumlarda çok hassas yataklanan (takım tezgah milleri gibi) ve yüksek devirlerde çalışan miller ağır şartlar yaratmaktadır. Bu şekilde hassas ve yüksek devirde kullanılacak olan rulmanların çalışma ölçüleri daha dar toleranslarda imal edilmek zorundadır. Rulman parçalarının hassasiyetine ek olarak mil ve gövdedeki rulman yerlerinin de toleransı önemlidir ve mümkün olan en dar toleranslarda işlenmesi gerektiği dikkate alınmalıdır.
Gürültü
Normal üretilmiş rulmanlar sessiz çalışır. Bazı özel durumlar için çok sessiz çalışan rulmanlarda mevcuttur. Bunların sınıflandırılmasında herhangi bir norm kullanılmamakla beraber tüm rulman imalatçıları aynı standartlara bağlı kalmaktadır.
Esnemezlik
İşletme yükü altında rulman parçalarında meydana gelen esnemeler, diğer normal imalat toleransları yanında dikkate alınması gereken boyutta değildir. Bu konularda esnemelere imkân tanıyacak şekilde yataklanması büyük önem taşıyan takım tezgâhları alt iş milleri istisna oluşturmaktadır. Çizgi teması olan silindirik makaralı ve konik makaralı rulmanlar nokta teması olan bilyalı rulmanlardan daha sıkıdır. İkisi bir arada kullanılan tek sıra eğik bilyalı rulmanların esnemezlikleri eksenel ön gerilimle yükseltilebilir.
Devir Sayısı
Devir sayısı rulmanın iç yapısına bağlıdır. Makaralı rulmanlar yüksek devirlerde kullanılmaya uygundur. Aynı anda radyal ve eksenel yükler söz konusu olduğunda eğik bilyalı rulmanlar ve sırayla konik makaralı, oynak makaralı ve eksenel bilyalı rulmanlar kullanılır. Eksenel yüklerde ve yüksek devirlerde radyal bilyalı rulmanlar eksenel bilyalı rulmanlardan daha iyidir.